14 czerwca 1940

pierwszy transport do KL Auschwitz

Do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz trafia pierwszy transport o masowym charakterze – 728 więźniów politycznych z zakładu karnego w Tarnowie. Byli to Polacy i kilku Żydów. Wojnę przeżyło 200 z nich.

2 października 1940

utworzenie getta warszawskiego

Na mocy zarządzenia gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera, w stolicy utworzono getto, zmuszając 250 tys. warszawiaków do zmiany miejsca zamieszkania w ciągu kilku tygodni.

16 listopada 1940

zamknięcie granic getta warszawskiego

Granice przebiegały ulicami: Wielką, Bagno, Pl. Grzybowskim, Rynkową, Zimną, Elektoralną, Pl. Bankowym, Tłomackie, Przejazd, Nalewki, granicą Ogrodu Krasińskich, Świętojerską, Freta, Sapieżyńską, Konwiktorską, Stawki, Dziką, Okopową, Towaro

30 stycznia 1941

likwidacja getta w Pruszkowie

Żydzi z pruszkowskiego getta zostali wywiezieni do getta warszawskiego. Pozwolono im zabrać ze sobą jedynie bagaż podręczny. Wszystko, co pozostało po przetransportowanej ludności, Niemcy zrabowali.

8 grudnia 1941

pierwszy transport do obozu Kulmhof

W pierwszym transporcie do obozu Kulmhof w Chełmnie nad Nerem przywieziono Żydów z okolicznych gett. Eksterminacji dokonywano w samochodach - mobilnych komorach gazowych przy użyciu gazu spalinowego.

20 stycznia 1942

konferencja w Wannsee

Podczas zorganizowanego w Berlinie, przy ulicy Großer Wannsee spotkania z udziałem m.in. Adolfa Eichmanna i Reinharda Heydricha omówiono szczegóły dotyczące ludobójstwa Żydów. Gdy trwały dyskusje, Holokaust był już w toku.

26 stycznia 1942

otwarcie kładki nad Chłodną

W getcie warszawskim Niemcy otworzyli drewniany most dla pieszych, tzw. kładkę nad „aryjską” ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z ul. Żelazną. Łączyła ona tzw. duże i małe getto. Dziś w tym miejscu znajduje się jej symboliczna rekonstrukcja.

27 stycznia 1942

transport z getta tarczyńskiego do warszawskiego

Część Żydów uwięzionych w getcie w Tarczynie przewieziono do Warszawy. Miesiąc później do getta warszawskiego trafili pozostali. Wszyscy zginęli zamordowani w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Treblince.

17 kwietnia 1942

„Krwawy Piątek”

Akcja władz niemieckich wymierzona w osoby podejrzewane o działalność konspiracyjną, związkowców i społeczników w getcie. Represje przeprowadzono siłami żandarmerii i policji SS, gestapo oraz funkcjonariuszy Żydowskiej Służby Porządkowej.

19 czerwca 1942

uwięzienie Mary Berg na Pawiaku

Autorka „Dziennika z getta warszawskiego”, wydanego po raz pierwszy w Nowym Jorku w 1945 r. W getcie mieszkała m.in. przy ul. Siennej. Na Pawiaku została internowana wraz z innymi Żydami-obywatelami USA i Wlk. Brytanii.

22 lipca 1942

początek tzw. Wielkiej Akcji

Akcja likwidacyjna przeprowadzona przez Niemców w getcie warszawskim, podczas której wywieziono do obozu zagłady w Treblince ok. 265 tys. Żydów, co stanowiło 75 procent ludności getta. Na miejscu zamordowano ok. 10 tys.

23 lipca 1942

śmierć Adama Czerniakowa

Inżynier, działacz społeczny, oświatowy, prezes warszawskiego Judenratu w latach 1939-42. W dniu rozpoczęcia tzw. Wielkiej Akcji odmówił Niemcom podpisania obwieszczenia o „przymusowym wysiedleniu Żydów”. Następnego – popełnił samobójstwo.

23 lipca 1942

pierwsza deportacja do Treblinki

Pierwszy transport Żydów z getta warszawskiego to 60 wagonów pociągu pełnego kobiet, mężczyzn, starców, dzieci i niemowląt. W Treblince zamordowano ok. 800 tys. ludzi w stacjonarnych komorach gazowych przy użyciu gazów spalinowych.

5 sierpnia 1942

wyprowadzenie Domu Sierot na Umschlagplatz

Dzieci, Janusz Korczak, Stefania Wilczyńska i inni pracownicy opuścili Dom Sierot i wyruszyli z Siennej 16 na Umschlagplatz. Pociąg prawdopodobnie dotarł do obozu zagłady w Treblince następnego dnia. Do południa wszyscy zostali zagazowani.

6 sierpnia 1942

śmierć Romana Kramsztyka

Wybitny malarz, współzałożyciel Stowarzyszenia Rytm, wystawiał swoje prace w Europie i Ameryce Płn. Osadzony w getcie warszawskim, utrwalał sceny jego zagłady. W pierwszych dniach tzw. Wielkiej Akcji zginął zastrzelony na ulicy.

11 sierpnia 1942

„Protest!” Zofii Kossak-Szczuckiej

Zofia Kossak-Szczucka była współzałożycielką Frontu Odrodzenia Polski i Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Jej „Protest!”, wydrukowany po rozpoczęciu tzw. Wielkiej Akcji, piętnował milczenie wobec Zagłady i polski antysemityzm.

13 sierpnia 1942

przeniesienie Szpitala Bersohnów i Baumanów na Umschlagplatz

Szpital zaczął funkcjonować w budynku dawnych szkół powszechnych przy ul. Stawki 6/8, w obrębie Umschlagplatzu. Lekarzy i pielęgniarki umieszczono w kamienicy przy Pawiej 22. Na teren Umschlagplatzu mogli wchodzić po drobiazgowej kontroli.

20 sierpnia 1942

likwidacja getta w Otwocku

W ramach likwidacji getta w Otwocku Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince ok. 8 tys. ludzi. Pacjentów sanatorium „Brijus”, zakładu „Zofiówka” oraz personel zamordowano na miejscu, podobnie jak dzieci z „Centosu” oraz ich opiekunów.

20 sierpnia 1942

likwidacja gett w Falenicy i Rembertowie

Około 6,5 tysiąca Żydów falenickich wywieziono do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka II. Do transportu kolejowego dołączono ok. tysiąc Żydów z Rembertowa i kilkuset z Otwocka.

21 sierpnia 1942

likwidacja przez Niemców getta w Białymstoku

Po zdławieniu trwającego pięć dni powstania w białostockim getcie pozostałych przy życiu ok. 30 tys. osadzonych wywieziono do niemieckich nazistowskich obozów zagłady w Treblince, Auschwitz i na Majdanku.

21 sierpnia 1942

likwidacja przez Niemców getta w Mińsku Mazowieckim

Osadzonych, których w początkowej fazie istnienia getta było 5242, a którzy przeżyli epidemię tyfusu, przewieziono do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince. Ok. 1000 osób zamordowano na miejscu, jeszcze przed wywózką.

27 września 1942

powołanie Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom

Przy współpracy Frontu Odrodzenia Polski, Związku Syndykalistów Polskich, PPS-WRN i Polskiej Organizacji Demokratycznej Zofia Kossak-Szczucka i Wanda Krahelska-Filipowicz powołują Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty.

3 października 1942

likwidacja getta w Radzyminie i Jabłonnie

Tego dnia, na który przypadło święto Simchat Tora, Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince kilka tysięcy Żydów z radzymińskiego i jabłonowskiego getta.

28 listopada 1942

likwidacja getta w Siedlcach

Tego dnia Niemcy wywieźli do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka II ostatnich więźniów getta, których na początku jego istnienia było kilka tysięcy. Przed deportacją zamordowano prawie 600 osób.

4 grudnia 1942

powołanie Rady Pomocy Żydom „Żegota”

Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj utworzono w miejsce Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, założonego przez Zofię Kossak-Szczucką i Wandę Krahelską-Filipowicz.

18 stycznia 1943

odezwa Żydowskiej Organizacji Bojowej

Została wydana po rozpoczęciu kolejnej niemieckiej „akcji wysiedleńczej”. Czterodniowa akcja zbrojnej samoobrony opóźniła wówczas ostateczną likwidację getta i dała czas na przygotowanie do powstania.

19 kwietnia 1943

wybuch powstania w getcie warszawskim

Początek zbrojnego wystąpienia podziemnych formacji na terenie getta w końcowym okresie jego likwidacji. Przeciwko okupantowi wystąpiły Żydowska Organizacja Bojowa oraz Żydowski Związek Wojskowy, ograniczonej pomocy udzieliły AK i GL.

3 maja 1943

śmierć Abrahama Gepnera

Przedsiębiorca i prezes Centrali Związków Kupców, warszawski radny, przewodniczący Rady Gospodarczej i kierownik Zarządu Zaopatrzenia w getcie. Twórca sierocińca w tzw. getcie szczątkowym. Odmówił podjęcia próby ucieczki z getta.

8 maja 1943

śmierć Mordechaja Anielewicza

Działacz polityczny i młodzieżowy, komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej, jeden z przywódców powstania w getcie. Zginął wraz z członkami dowództwa ŻOB w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ulicy Miłej 18.

8 maja 1943

śmierć Władysława Szlengla

Poeta, autor szlagierów i kupletów politycznych. W latach 1941-43 brał udział w przedstawieniach wystawianych w kierowanym przez J. Korczaka Domu Sierot. Współpracownik Oneg Szabat, autor wierszy poświęconych życiu i śmierci w getcie.

16 maja 1943

zakończenie powstania w getcie warszawskim

To niemiecka data zakończenie powstania. Tego dnia na rozkaz J. Stroopa Niemcy wysadzili Wielką Synagogę na Tłomackiem, co miało symbolizować ich triumf i oznaczać usunięcie Żydów z Warszawy. W rzeczywistości walki trwały do czerwca.

19 czerwca 1943

śmierć Pawła Frenkla

Działacz młodzieżówki Betar, dowódca i szef Departamentu Wojskowego i Informacyjnego Żydowskiego Związku Wojskowego. Po długiej walce wraz z towarzyszami wysadził się w powietrze w powstańczym bunkrze, zdekonspirowanym przez członka Ruchu „

2 sierpnia 1943

wybuch powstania w obozie zagłady Treblinka II

Podczas jednodniowego buntu nie udało się zlikwidować załogi i zniszczyć komór gazowych. Spośród ok. 840 więźniów kilkuset poległo, a ok. 400 zdołało zbiec - większość z nich wkrótce zabili Niemcy, a także Polacy.

3 listopada 1943

rozpoczęcie Akcji „Dożynki”

Akcja rozegrała się w dniach 3–4 listopada w dystrykcie lubelskim GG. Na rozkaz Himmlera, bezpośrednio po buncie więźniów w obozie zagłady w Sobiborze, w obozach m.in. na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach zamordowano ok. 42 tys. Żydów.

17 listopada 1943

zakończenie akcji „Reinhardt”

W ramach tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej w GG i Okręgu Białostockim w latach 1942–43 na terytorium okupowanej Polski zamordowano ok. 1,85 mln Żydów - w obozach zagłady, koncentracyjnych i podczas likwidacji gett.

7 marca 1944

zdekonspirowanie bunkra „Krysia”

W bunkrze znajdującym się pod szklarnią Mieczysława Wolskiego ukrywało się ok. 40 osób na 35 m² w latach 1942-44, m.in. rodzina Emanuela Ringelbluma. Największą tego rodzaju operację ratunkową w okupowanej Warszawie.

10 marca 1944

śmierć Emanuela Ringelbluma

Zamordowany przez Niemców Emanuel Ringelblum był historykiem, pedagogiem i działaczem społecznym, współtwórcą organizacji Oneg Szabat, dzięki której powstało podziemne archiwum getta warszawskiego. Zginął na terenie pogettowych ruin.

1 sierpnia 1944

wybuch powstania warszawskiego

Wystąpienie zbrojne przeciwko niemieckim okupantom, zorganizowane przez AK w ramach akcji „Burza”, zakończone 3 października polską kapitulacją. Udział w powstaniu licznie brali Żydzi i Żydówki.

29 sierpnia 1944

likwidacja przez Niemców getta w Łodzi

Od 23 czerwca 1944 r. do 14 lipca 1944 r. dziesięć transportów Żydów - 7196 osób – wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. 29 sierpnia 1944 r. wysłano z getta ostatni transport do obozu KL Auschwitz.

7 października 1944

bunt więźniów KL Auschwitz II-Birkenau

Największy bunt w historii obozu wzniecili żydowscy więźniowie Sonderkommanda, wykorzystywani do usuwania ciał ludzi zgładzonych w komorach gazowych. Zginęło ok. 450 buntowników, w walce i w wyniku egzekucji.

8 maja 1945

zakończenie II wojny światowej

Kapitulacja III Rzeszy i końcowy akcent II wojny światowej w Europie. Wstępny protokół kapitulacyjny podpisano 7 maja, końcowy w obecności przedstawicieli Wielkiej Brytanii, Francji, USA i ZSRR 8 maja przed północą, wg czasu moskiewskiego 9